2005 yılında, 5371 Sayılı Kanun ile Acil Tıp Teknisyenlerine (ATT), acil durumlarda ve belirli şartlarda hastaya müdahale yetkisi verilirken, 2014 yılında kabul edilen 6514 Sayılı Kanun ile bu yetki kaldırılmaktadır.
Ancak ilgili yönetmeliklerle bununla ilgili bir düzenleme yapılmamaktadır.
Mevcut yönetmeliklerde acil yardım ambulanslarında, belirtilen sertifikaları almak koşulu ile hekim ve paramedik bulunmayan ambulanslarda ATT’lerin çalışabileceği ifade edilmektedir.
Fakat bu ifade, Kanun’a aykırıdır (1).
2005 yılında 5371 Sayılı Kanun ile sağlık alanındaki birçok kanunda değişiklik yapıldı. Bunlardan birisi de Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’daki değişikliktir.
Kanun’un 3’üncü maddesinin, ikinci fıkrasına şu ifadenin eklendiği görülmektedir: ‘Acil tıbbi yardım ve bakım ile sınırlı kalmak ve Sağlık Bakanlığınca çıkarılacak yönetmeliğinde belirtilmek kaydıyla, acil tıp teknikerleri ile acil tıp teknisyenleri hastaya müdahale edebilir, bu hususta lazım gelen iş ve işlemleri yapabilirler. (…)’(5371 Sayılı Kanun, Madde:7) (2).
Yapılan bu değişiklik ile Paramedik ve ATT’lere hastaya müdahale etme yetkisi verilmektedir.
Kanunda yapılan bu düzenleme, aynı zamanda ilgili yönetmelikler ile pekiştirilir. 2000 yılında, acil sağlık hizmetlerinin yurt genelinde sevk ve idaresine dair bütün kuralları içeren Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği yayınlanır (3).
Bu Yönetmelik’te 2007 yılında yapılan değişikliklerden birisi de paramedik ve ATT’lere verilen yetki ile alakalıdır.
Yönetmeliğin 28’inci maddesinde: ‘Ambulans ve acil bakım teknikerleri ile acil tıp teknisyenleri, acil sağlık hizmetlerinde acil tıbbi yardım ve bakım ile sınırlı kalmak kaydıyla, Bakanlıkça belirlenen sertifikalı eğitim programlarını tamamlamak suretiyle hastaya müdahale ve bu hususta lazım gelen iş ve eylemleri yapabilirler’ ifadesine yer verilmektedir (4).
Ayrıca, 2006 yılında yayınlanan Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği’nde bu hususun altını çizen düzenlemeler mevcuttur (5). Yönetmelik’te, acil yardım ambulanslarında en az bir hekim ve/veya paramedik olmak üzere en az üç personelin görev yapması gerektiğine dair ifadelere yer verilmektedir. Aralık 2007’de yapılan değişiklikte ise ‘ve/veya’ yerine ‘veya’ ifadesinin kullanıldığı görülmektedir (6).
Düzenlemede, 7.12.2006 tarihli ve 26369 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği’nin 7’nci maddesinin birinci fıkrası şu şekilde değiştirilmiştir:
‘Acil yardım ambulanslarında en az üç personelden oluşan bir ekip görev yapar. Ekipte en az bir hekim veya ambulans ve acil bakım teknikeri, bir sağlık personeli ile bir şoför bulunur.
’ Dolayısıyla bu düzenlemeden, acil yardım ambulanslarında; hekim yerine paramedik olmasının yeterli olduğu ya da hekim bulunmayan ambulanslarda paramedik bulunmasının zorunlu olduğu anlaşılmaktadır.
Yukarıda bahsi geçen mevzuatlar ile hekimsiz acil yardım ambulanslarının çalışması yasal zemine oturtulmuş olsa bile acil durumlarda hasta ya da yaralılara uygulanacak tedavilerde, özellikle acil ilaçların uygulanması hususunda, yetki sorunu gündeme gelmiştir. Zira hastaya ilaç uygulama yetkisi kanuna göre hekimdedir.
Nihayet, 2009 tarihinde acil sağlık alanında atılan adımın, çok daha önemli olduğu anlaşılmaktadır.
Paramediklere ilaç uygulama yetkisini veren, Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri ile Acil Tıp Teknisyenlerinin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Tebliğ Resmi Gazetede yayınlanır (7).
Bu Tebliğ’e göre; paramedikler, acil tıbbi yardım ve bakım ile sınırlı olmak kaydıyla ve zorunlu mezuniyet sonrası eğitimleri almak şartıyla, Tebliğ’de belirtilen akış şemalarına uygun olarak, hastaneye ulaşıncaya kadar, kabul edilen acil ilaçları ve sıvıları kullanma yetkisine sahiptir (Tebliğ, Madde 4).
Acil sağlık hizmetlerinin sunumu hususunda yapılan bir diğer düzenleme ise 2012 yılında, Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği’nde yapılan değişikliktir.
Yönetmeliğin ambulans ve acil sağlık aracı personelini tanımlayan 7’nci maddesinde, acil yardım ambulanslarında en az üç personelden oluşan bir ekibin görev yapacağı ve bu personelden en az birinin; hekim veya paramedik veya Bakanlıkça belirtilen mezuniyet sonrası eğitim sertifikalarını tamamlayan bir ATT olması gerektiğinin zorunlu olduğu belirtilmektedir (8).
Dolayısıyla acil yardım ambulanslarında ATT’lerin de hekimsiz çalışabileceği anlaşılmaktadır.
Ayrıca ATT ile Paramedikler, acil yardım ve hasta nakil ambulanslarında sağlık personeli, komuta kontrol merkezlerinde çağrı karşılama personeli olarak ve hastane acil servislerinde sağlık personeli olarak çalışabilecektir.
Bu personel gerektiğinde ambulans aracının sürücüsü olarak görev üstlenecektir (4).
Tıp mesleklerinin ana mevzuatında ve bu mevzuata dayandırılan diğer yasal düzenlemeler ile acil sağlık hizmetleri alanındaki temel meslek gruplarının belirlendiğini ifade edebiliriz.
Hastanelerde acil tıp uzmanları ve hekimler, hastaneler ve hastane öncesinde hekim, paramedik ve acil tıp teknisyenleri acil sağlık alanındaki sağlık meslekleri olarak kabul görmektedir (1).
Böylelikle acil sağlık hizmetlerinin sunumunda; kara ambulanslarından, acil yardım ambulanslarındaki üç kişilik ekipten en az birinin hekim veya paramedik veya Bakanlıkça belirtilen eğitim sertifikalarını tamamlayan acil tıp teknisyeni olması şartıyla sağlık personellerinden oluşabileceği anlaşılmaktadır.
Tüm bu düzenlemeler ile paramedik ve acil tıp teknisyenlerine acil durumlarda hastaya müdahale yetkisi kazandırılmıştır. Bu değişiklik, 112 ASH’de görev yapan personel açısından ve hizmet sunan idare açısından reform niteliğinde bir gelişmedir.
Yapılan yasal düzenlemeler ile ambulanslarda çalışan ATT ve paramediklerin yasal olarak hastaya müdahalesine imkan tanınırken, aile hekimliği pilot uygulamasının başladığı yıllarda, 112’lerden ayrılan doktorlar nedeniyle sistemde oluşabilecek personel sıkıntılarının çözümü açısından idare rahatlatılmıştır (1).
Fakat 2014 yılında, yayınlanan 6514 Sayılı Kanun’un 20’nci maddesi ile Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un 3’üncü maddesi değiştirilmiştir (9). Değişiklikte; 1219 Sayılı Kanun’un 3’üncü maddesinin ikinci fıkrasında geçen ‘ile acil tıp teknisyenleri’ ibaresi madde metninden çıkarılmıştır.
Şöyle ki; paramedikler ile acil tıp teknisyenlerine, acil yardım ambulansları için 2005 yılında Kanun ile verilen hastaya müdahale yetkisi, acil tıp teknisyenlerinden alınmaktadır. Bu durumda, acil yardım ambulansındaki üç kişilik ekipte, en az bir hekim veya paramedik bulunmasının zorunlu olduğu görülmektedir.
Çalışmamızın bu bölümünde, Ocak 2014 tarihinde, Kanun’daki bu değişiklikten ötürü ilgili yönetmeliklerde bir düzenleme yapılıp yapılmadığı araştırıldı.
Nisan 2014 tarihinde, Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği’nde bir değişiklik yapıldığı, ancak yapılan değişikliğin acil tıp teknisyenlerinden alınan yetkiyle ilgili olmadığı, Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği’nde ise 2014 yılında ve sonrasında bir değişiklik yapılmadığı görülmüştür.
Dolayısıyla 6514 Sayılı Kanun ile ATT’lerden alınan yetki hususu çerçevesinde, ilgili yönetmeliklerde bir düzenlemeye gidilmediği anlaşılmaktadır. Bu durumda, 2006 tarihli Yönetmelik’te yer alan ve 2012 yılında güncellenen (5): ‘Acil yardım ambulanslarında en az üç personelden oluşan bir ekip görev yapar. Ekipte en az bir hekim veya bir paramedik veya Sağlık Bakanlığınca belirlenmiş modül eğitimlerini tamamlamış bir acil tıp teknisyeni bulunur (Değişik:RG-10/4/2012-28260)’ ifadelerinin, 2014 tarihli 6514 Sayılı Kanun ile çeliştiği ve bir düzenlemeye ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.
Çünkü yönetmelikler, yasaya aykırı olamazlar!
Yönetmelik’teki
‘Hekim bulundurulmayan acil yardım ambulanslarında hasta kabininde nakil esnasında hastaya müdahale etmek üzere görev yapan personelden en az biri paramedik olmalıdır’
ifadesinden hareketle, günümüzde hizmet veren acil yardım ambulanslarının, bu şekilde ekiplerden oluşması gerektiği anlaşılmaktadır.
Dolayısıyla, paramediklerin hekimsiz acil yardım ambulanslarında görev alabileceği, acil tıp teknisyenlerinin ise yanında bir hekim ya da paramedik bulunmadan çalışmasının yasaya aykırı olacağı sonucu ortaya çıkmaktadır (1).
Araştırmamız neticesinde ortaya koyduğumuz bu gerçeklerin ilgili yöneticiler tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir.
Yönetsel işleyişin mevcut mevzuat hükümleri ile çelişmemesi için gereken adımlar atılmak zorundadır. İnsan kaynaklarına yönelik yeni düzenlemelerin biran önce hayata geçirilmesi hizmet sunanların menfaatine olacaktır.
Not: Bu makale Habip GOSTAK tarafından hazırlanmıştır. Kaynak göstermek şartıyla yayınlanabilir.
Kaynaklar:
- GOSTAK, Habip. Türkiye’de 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin Tarihi. ‘112 ASH Tarihi Alanında En Kapsamlı Akademik Çalışma’ .E-Kitap : Google Kitaplar, 2022.
- Resmi Gazete (2005). Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, Sağlık Personelinin Tazminat ve Çalışma Esaslarına Dair Kanun, Devlet Memurları Kanunu ve Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun ile SB Teşkilat ve Görevleri Hk.’da KHK’da Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (5371 Sayılı Kanun) RG Tarih: 5 Temmuz 2005. Sayı:25866.
- Resmi Gazete (2000). Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği. 11 Mayıs 2000. Sayı: 24046.
- Resmi Gazete (2017). Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. 15 Mart 2007. Sayı:26463.
- Resmi Gazete (2006). Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği. 7 Aralık 2006, Sayı: 26369.
- Resmi Gazete (2007). Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. 4 Aralık 2007. Sayı:26720.
- Resmi Gazete (2009). Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri ile Acil Tıp Teknisyenlerinin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Tebliğ. 26 Mart 2009. Sayı:27181.
- Resmi Gazete (2012). Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. 10 Nisan 2012. Sayı:28260.
- Resmi Gazete (2014). 6514 Sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. 18 Ocak 2014. Sayı:28886.
- Resmi Gazete (2014). Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. RG Tarih:29.04.2014, Sayı:28986.
kaynak: https://bio.link/habipgostak
